ارزیابی صفات فیزیولوژیک ژنوتیپ‌های گندم نان زمستانه و دوفصله در شرایط قطع آبیاری انتهای فصل

کمبود آب مهم‌ترین عامل محدود کننده تولید محصولات کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک است و به همین علت دستیابی به ارقام گندم متحمل به تنش کم آبی، در برنامه‌های به‌نژادی از اولویت خاصی برخوردار می‌باشد. به منظور ارزیابی تحمل ژنوتیپ‌های گندم نان به تنش خشکی پس از گلدهی و20 روز بعد از گلدهی در طول سه سال زراعی90 -1387 آزمایش‌هایی تحت شرایط آبیاری بدون تنش و تنش خشکی با استفاده از 19 ژنوتیپ امید بخش گندم نان زمستانه و بینابین به صورت کرت‌های خرد شده بر پایه طرح بلوک‌های کامل تصادفی شامل سه عامل رژیم آبیاری به عنوان عامل اصلی و ژنوتیپ‌های گندم به عنوان عامل فرعی با سه تکرار در موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر- کرج اجرا شد. نتایج نشان داد که تنش خشکی علاوه بر عملکرد دانه، شاخص برداشت، محتوای نسبی آب برگ پرچم، افت دمای پوشش گیاهی، محتوای کلروفیل و پایداری غشای سلولی را کاهش داد. ژنوتیپ‌های با عملکرد بالاتر، از محتوای نسبی آب برگ پرچم، افت دمای پوشش گیاهی و پایداری غشای سلولی بالاتری برخوردار بودند. در شرایط تنش خشکی شدید ( قطع آبیاری پس از مرحله گلدهی) (S1) همبستگی مثبت و بسیار معنی‌داری بین عملکرد دانه و افت دمای پوشش گیاهی و پایداری غشای سلولی وجود داشت. ژنوتیپ شماره 6 از نظر افت دمای پوشش گیاهی و پایداری غشای سلولی بالاترین و ژنوتیپ‌های شماره 1، 2 و 12 (به ترتیب ارقام شهریار و الوند و لاین (Basswood/MV17) کمترین مقدار را در شرایط تنش شدید (S1) به خود اختصاص دادند. با توجه به این همبستگی به نظر می‌رسد افت دمای پوشش گیاهی و پایداری غشای سلولی می‌توانند به عنوان شاخص‌های گزینش ژنوتیپ‌های متحمل به تنش خشکی درنظر گرفته شوند. ارزیابی ژنوتیپ‌ها از نظر تحمل خشکی با استفاده از شاخص‌های تحمل تنش (STI)، حساسیت به تنش (SSI)، تحمل (TOL)، میانگین بهره‌وری (MP) و میانگین هندسی (GMP) انجام گرفت. در مجموع با در نظرگرفتن شاخص‌های فیزیولوژیک و شاخص‌های حساسیت و تحمل خشکی و همچنین عملکرد دانه در دو شرایط بدون تنش و تنش خشکی، ژنوتیپ شماره 6 که حاصل تلاقی رقم پیشتاز با رقم فرانسوی گاسپارد می‌باشد (Pishtaz*2/Gaspard)به عنوان برترین و متحمل‌ترین ژنوتیپ‌ها به هر دو تنش خشکی ملایم ( تنش پس از مرحلۀ شیری دانه) و خشکی شدید (تنش پس از مرحلۀ گلدهی) مشخص گردید و جهت معرفی به کشاورزان در آزمایشات On-farm در شرایط زارعین شرکت داده شدند.